• Pavel Vilikovský

(Részlet magyar, lengyel, cseh és szlovák nyelven)

 

Pavel Vilikovský Egy igazi ember története című regénye a K4 közép-európai könyvsorozat első kötete. A K4 könyvsorozat részeként minden évben megjelenik egy szlovák, cseh, magyar vagy lengyel szerző könyve, mégpedig mind a négy országban ugyanazon a napon. A sorozat célja, hogy biztosítsa az egymáshoz közel álló, netán szomszédos, sőt akár baráti közép-európai kortárs irodalmak egyidejű élvezetét. Az Egy igazi ember története szlovák eredetiben és magyar fordításban a Kalligram Kiadó, csehül a Větrné mlýny, lengyelül a Klimaty kiadó gondozásában jelenik meg.

 

Április 23.

 

Erről tulajdonképpen nem szabadna ide írnom, mert tikos, de ez a napló is titkos, gondom lesz rá, hogy soha senki ne tudja elolvasni. Zdeno kivételével, talán majd egyszer, ha nagy lesz és akkor már ez a titok sem lesz fontos, hogy hallgatni kellene róla. Igazándiból ők a titok, az állambiztonság, folyton titkolóznak, sokszor feleslegesen, legalábbis én úgy látom.
    Szóval tegnap volt az első találkozóm az unokatestvéremmel, Ondróval. Ahhoz képest, hogy galgóci, elég jól kiismeri magát Pozsonyban, egy olyan bisztrót vagy kávézót választott, ami elég messze van az üzemünktől, egész a főpályaudvarnál. Marínának hívják. A beszéd mellett ittunk is, legurítottunk pár pohárral, szó szerint így mondta, ő rendelt, és ő is állta a számlát, mert van rá keretük, három konyakot ittunk, Karpatské brendyt, egész pontosan. Be is mutatkozott, Ondrášik, akkor ebből jött az Ondro név, bár biztos nem az igazi neve, mert a titkosrendőrség tagjainak a neve is titkos, ezt apámtól tudom, még abból az időből, amikor összeakadt velük, hogy ha a saját nevük alatt szerepelnének, sokáig nem maradnának titkosak. Ezt józan paraszti ésszel is meg lehet érteni. Szlovákia kis ország, itt mindenki ismer mindenkit, az ismerősök meg a szomszédok mindjárt elhíresztelnék fűnek-fának, hogy az Ondrášik a titkosrendőrségnél dolgozik, te nem tudtad? Ha vége lenne a titoknak, dugába dőlne minden igyekezetük.
    Na, de miről esett szó, mert az világos, hogy Ondro nem a két szép szememért találkozott velem. Először megkérdezte, hogy általánosságban mi újdonság az üzemben, nem is tudtam neki rögtön válaszolni, de utána eszembe jutott, miről suttognak mostanában, hogy két vagy három kisebb külső gyár, Turócszentmárton, Nagyróna, és még valamelyik, a vezetésünk alá kerül, az igazgatóságunkból főigazgatóság lesz, az igazgatóból meg főigazgató. Ez persze, még csak szóbeszéd, és Ondrót, úgy tűnt, nem érdekelte túlzottan, mert azt mondta, hogy ő az új alkalmazottra gondolt, a Vranára, hogy hogy vált be, sikerült-e beilleszkedni a kollektívába, meg ilyenek. Mit mondhattam erre? Azt mondtam, hogy még nem igazán találta meg a helyét, az világos, mivel nem egy iskolázott szakember, de igyekszik, és nemsokára biztos megtanulja, amit kell, na és ami a kollektívát illeti, elég csöndes, nem sok vizet zavar. Ondro csak bólogatott, hogy jól van, jól van, és utána megkérdezte, pont úgy, mint a múltkor a Galamboš, hogy tudom-e, hol dolgozott korábban. Nem bírtam megállni, hogy ezt a zöldfülűt kenterbe ne verjem, úgyhogy megmondtam neki, bár talán nem kellett volna, hogy tudom, hogy kizárták a pártból, de adni kell neki még egy esélyt, hogy tisztességes munkával helyrehozza a hibáit, meg ilyenek. Ondro megint bólogatott, csakhogy most jobbról balra, mintha csak azt mondogatná, hogy hát nem tudom, nem tudom. Elmondta, hogy a párt fontos feladattal bízta meg Vranát, és komoly beosztást kapott, de ő eljátszotta a párt bizalmát. És hogy tudom-e, hogy a történettudományi intézetben kétszer akkora fizetést kapott, mint most én, provokált, de nem hagytam magam, mondtam neki, hogy most viszont alacsonyabb a fizetése, mint az enyém, és mindjárt hozzátettem azt is, amit az igazgató mondott, hogy a kerületi bizottság beleegyezésével vettük fel, úgyhogy föntről is beleegyeztek. Ő meg csak mondta a magáét, hogy a kerületi bizottságban is csak emberek ülnek, tévedhetnek, mert előfordul, hogy a saját kis céljaikat tartják szem előtt, ekkor felment bennem a pumpa, megmondom őszintén, de eszembe jutott egy jó válasz, hogy mint egyszerű tag nem vonhatom kétségbe a párt kerületi bizottságának döntését, mert hova jutna a világ, ha folyton mindenki kételkedne. Erre már nem mondott semmit, sikerült lakatot tenni a szájára.
    De nem volt ez olyan kiélezett beszélgetés, egész jót dumáltunk utána. Egyébként Ondrótól megtudtam, hogy Vranának mibe tört bele a foga, hogy a párt, mármint a mi csehszlovák pártunk történetének volt a szakértője, azt tanulmányozta, és az írásaiban kritizálta a párt egyes múltbéli döntéseit, de nem úgy kritizálta, ahogy kellett volna, hanem jobboldalról. Ondro azt mondta, hogy revizionista nézetei voltak, így szó szerint. Hogy szeretett volna egy jobb pártot. Elképzeltem Vranát, ahogy majd elveszik a munkásruhájában, szemüveggel az orrán, és szinte megsajnáltam, hogy ilyen művelt szakember hogy hagyhatta magát csőbe húzni a prágai tavasz forgatagában, és hogy hagyhatta, hogy elvakítsa őt a Dubček-féle tavaszi napsütés. Azt mondtam Ondrónak, hogy lehet, hogy Vrana nem szándékosan csinálta, és lehet, hogy a kommunista párt elkövetett egy-két hibát a múltban, hisz ő maga mondta, hogy az emberek tévedhetnek, nem? Ő erre, hogy igen, az emberek tévedhetnek, de a párt az nem egy ember, a párt nem téved. Elragadott a hév és majdnem rávágtam, hogy akkor ki csinálta ezt az egész válság mizériát és ki utasította el határozatban a varsói szerződés hadseregeinek belépését Csehszlovákiába, ha nem a társadalom vezető ereje? De még időben beleharaptam a nyelvembe. Szél ellen, hisz tudjuk, nem lehet és nincs is értelme pisilni.
    Őszintén megmondom, jó hogy nem járt el a szám, mert Ondro utána bizalmasan elmondott valamit, ami nem tudtam, de azt hiszem, elég fontos információ, hogy az igazgatónknak is folt esett a becsületén. Korábban a központi bizottságban dolgozott, a propagandaosztályon és micsoda véletlen, a tudományért felelt, az olyan tudósokért, mint Vrana, na és a válság időszakában nem tudta őket féken tartani. Ahogy mondani szokás, kicsúszott a kezéből az irányítás, úgyhogy az átvilágítások után figyelmeztetést kapott és hozzánk küldték igazgatónak. Jelenleg mondhatni próbaidős. Ezt már nem hagyhattam annyiban, ki kellett, hogy álljak mellette, mondtam, hogy na de akkor végül igazgatóként bevált, ha kinevezik főigazgatóvá, az olyan, mintha előléptetnék, és Ondro erre, hogy ez mind rendben van, most már csak az a kérdés, hogy meddig marad főigazgató. Az nem baj, hogy fölvette a barátját, Vranát dolgozni, ez még nem jelent semmit, de ha netán több hasonló bukott személyt bújtatna el szép csendben egymás után az üzemben, akkor egy jobboldali fészek keletkezhetne nálunk, ezt mondta szó szerint. Mert bár a párt megbízik az igazgatóban, de azért ellenőrzi, nehogy visszaéljen az iránta tanúsított bizalommal. Egész egyszerűen szemmel kell tartani és a körmére kell nézni, mondta szó szerint ugyanazt, amit a Galamboš, és hogy ez az én feladatom is. Meglepett, őszintén megmondom. Mit mondhattam erre? Azt mondtam tréfálkozva, hogy bízzál, de ellenőrizz, ez Sztálin jelszava volt, de én hogy ellenőrizhetném a főnökömet, egyrészt azt nem illik, másrészt nem is vagyok abban a helyzetben. Ő meg erre egészen komolyan azt felelte, hogy még ha ma kritizáljuk is Sztálint, nem minden gondolata volt butaság vagy tévedés, és hogy bizonyos szempontból, mármint politikailag, az igazgató nem a főnököm, úgyhogy csak semmi izgalom. Én csak ne csináljak semmit, a kisujjamat se kell mozdítanom, ezt majd mások elintézik, az én dolgom, hogy tartsam nyitva a szemem, és ha történne valami, időben szóljak. Ennyi bőven elég.

                                                                                                                                  Fordította: Garajszki Margit

 

Opowieść o rzeczywistym człowieku

 

23 kwiecień

 

Tego nie powinienem tu nawet pisać, właściwie, bo to jest tajne, ale przecież ten dziennik też jest tajny i nikt nie będzie go czytał, na to już będę uważał. Tylko może kiedyś Zdeno, kiedy będzie duży, a wtedy ta tajemnica nie będzie już istotna, żebym musiał jej nadal dochowywać. Tylko że oni to są tajni, tajna służba bezpieczeństwa, więc ze wszystkiego robią tajemnicę, całkiem też niepotrzebnie, wydaje mi się.

A więc, wczoraj byłem na pierwszym spotkaniu z kuzynem Ondrą. Na to, że jest niby z Hlohovca, dość dobrze orientuje się w Bratysławie, wybrał takie bistro czy kawiarnię, żeby była daleko od naszego zakładu, aż pod dworcem głównym, nazywa się Marína. Podczas tej rozmowy też popiliśmy tam razem, wstawiliśmy się dosłownie według niego, bo to on zamawiał i też za wszystko zapłacił, że przecież mają na to fundusze, mieliśmy po trzy koniaki. Karpackie brendy, żeby być precyzyjnym. Też mi się przedstawił, że Ondrášik, dlatego zatem kuzyn Ondro, od tego nazwiska, chociaż pewnie ono też nie jest prawdziwe, bo tajni mają też tajne nazwiska, to wiem jeszcze od ojca, kiedy miał z nimi jakieś przejścia, że gdyby występowali pod prawdziwym nazwiskiem, to chyba długo nie pozostaliby tajnymi. Tak to wychodzi też na zdrowy chłopski rozum. Słowacja jest mała, tu każdy zna każdego, od razu znajomi i sąsiedzi mówiliby, Ondrášik robi jako tajny, nie wiesz o tym? I byłoby po tajności i po ptakach.

No ale o co chodziło, bo jasne, że Ondro nie urządził se randki ze mną za moje piękne oczy. Najpierw tylko niby tak ogólnie się dopytywał, że co nowego w zakładzie, nie potrafiłem mu nawet odpowiedzieć tak od razu, ale przypomniałem sobie potem, co się mówi, że mają włączyć pod nas dwa albo trzy mniejsze zakłady z kraju, w Martinie, Rovnom Poli i nie wiem gdzie jeszcze, że z naszej dyrekcji zrobią dyrekcję generalną i dyrektor też już będzie dyrektorem generalnym. Prawda, że na razie tylko tak się o tym mówi i Ondra, jak się wydaje, nawet za bardzo to nie zainteresowało, on że myślał o tym nowym pracowniku, to znaczy Vranie, jak się sprawdza, czy zaaklimatyzował się w kolektywie i tym podobnie. Co miałem na to powiedzieć? Jeszcze za długo u nas miejsca nie zagrzał i jest jasne, że to nie jest wyszkolony fachman, ale stara się i wkrótce na pewno się wdroży, no a jeśli chodzi o kolektyw, on jest taki cichy, wiele wody nie namąci. Ondro tylko tak pokiwał głową, że dobrze, dobrze, a potem mnie spytał całkiem jak wtedy Galamboš, że czy wiem, gdzie robił wcześniej. Więc mu powiedziałem, chyba nawet tego nie musiałem, ale nie dało mi, żebym trochę nie pouczył młokosa jako bardziej doświadczony, że wiem, że wykluczono go z partii, ale że trzeba dać mu szansę, by uczciwą pracą naprawił swoje błędy, i tym podobnie. Ondro znów kiwał głową, tylko teraz tak z boku na bok tak jakby nie wiem, nie wiem, i że partia powierzyła Vranie ważne zadanie i umieściła go na ważnym stanowisku, a on zawiódł jej zaufanie. I że czy wiem, że w tym instytucie historycznym miał dwa razy większą pensję niż ja, tak mnie prowokował, ale się nie dałem, przecież teraz ma ją znów mniejszą, i od razu też mu powiedziałem, jak mówił dyrektor, że przyjęliśmy go za zgodą komitetu, że to jest zatwierdzone przez górę. I on znów tylko, że w komitecie miejskim też są tylko ludzie, mogą się mylić, albo, i to się zdarza, załatwiają na boku jakieś swoje interesy, aż mnie wkurzył, powiem wprost, i przyszła mi do głowy dobra odpowiedź, że ja jako szeregowy członek nie mogę przecież kwestionować decyzji komitetu miejskiego partii, gdzie byśmy doszli w ten sposób. Na to już nic nie powiedział, myślę że tym zatkałem mu gębę.

Ale to nie było jakieś ostre, ta nasza rozmowa, potem całkiem fajnie se pogadaliśmy. Od słowa do słowa dowiedziałem się też od Ondra, że na czym ten Vrana połamał sobie zęby, że on był specjalistą od historii partii, naszej czechosłowackiej, studiował ją i potem w swoich pracach krytykował partię za różne kroki w przeszłości, ale tak niewłaściwie, z pozycji prawicowych. Że miał poglądy rewizjonistycznie, dosłownie. Że niby chciał naprawiać partię. Aż zrobiło mi się Vrany żal, kiedy wyobraziłem go sobie takiego zagubionego w monterkach i z okularami na nosie, że taki wykształcony człowiek i specjalista dał się omamić tą praską wiosną, tym dubczekowskim złotem głupców, i powiedziałem Ondrze, że Vrana nie musiał mieć złych zamiarów i że niby czemu w przeszłości partii komunistycznej nie mogły rzeczywiście pojawić się jakieś błędy, że przecież on sam mówił, że ludzie mogą się mylić, nie? A on że tak, ludzie mogą się mylić, ale partia to nie jest człowiek, ta się nie myli. Jak byłem w cugu, niemal mu odwarknąłem, że kto zatem wywołał tę kryzysową wrzawę i kto wydał oświadczenie przeciwko interwencji wojsk warszawskich, jeśli nie kierownicza siła społeczeństwa, ale w porę ugryzłem się w język. Pod wiatr, przecież to znamy, się nie da i nie ma to nawet sensu.

I powiem wprost, dobrze zrobiłem, bo Ondro potem mi zdradził, ale naprawdę w tajemnicy, czego nie wiedziałem i co jak myślę jest dosyć ważne, że także nasz dyrektor ma jakieś plamy w życiorysie. Że wcześniej robił w komitecie centralnym, w wydziale ideologicznym i zajmował się właśnie sprawami nauki, różnymi takimi specjalistami jak Vrana, no i że nie upilnował ich w tym okresie kryzysowym. Że, jak to się mówi, wymknęło mu się to z rąk, więc po weryfikacjach przysłano go do nas z ostrzeżeniem na dyrektora. Jest teraz, można tak powiedzieć, na okresie próbnym. Tu już nie mogłem się za nim nie wstawić, ale chyba się sprawdził, skoro chcą go zrobić dyrektorem generalnym, a więc niby awansować, a Ondro że dobrze, że tak jest w porządku, chodzi tylko o to, jak długo zostanie tym generalnym. Że to nawet nie przeszkadza, że wziął do pracy swojego kolegę Vranę, to jeszcze nie musi nic znaczyć, ale gdyby na przykład ukrył po cichu w zakładzie jednego po drugim więcej takich rozbitków politycznych, to mogłoby już powstać u nas prawdziwe gniazdo prawicowe, dosłownie. Bo partia wprawdzie przejawia wobec dyrektora zaufanie, ale za to też pilnuje, by go nie nadużywał. Po prostu, trzeba mieć go na oku i patrzeć mu na ręce, powiedział dosłownie jak Galamboš, i że to tak trochę jest też moje zadanie. Zaskoczył mnie, powiem wprost. Co miałem na to powiedzieć? Więc zadowcipkowałem, ufaj, ale kontroluj, to przecież było hasło Stalina, i jak ja mogę kontrolować swojego przełożonego, przecież to nie wypada i nawet tego się nie da. A on na to całkiem poważnie, że nawet jeśli dziś krytykujemy Stalina, to nie wszystkie jego idee były głupie czy błędne, i że od tej strony, to znaczy politycznej, dyrektor nie jest moim przełożonym, więc żadnych obaw. Że nie muszę jednak podejmować żadnych kroków, decyzje o tym zapadną na innych szczeblach, tylko mieć oczy otwarte i gdyby coś, to w porę informować. To w zupełności wystarczy.

Co zauważyłem, jak rozmawialiśmy, że on, to znaczy Ondro, nie lubi, kiedy się go o coś pyta. Wprost też mi powiedział, kiedy chciałem się dowiedzieć, ile ma lat, że to on jest tu od zadawania pytań, ale w końcu wreszcie wymamrotał, że jest już po trzydziestce, tylko tak niekonkretnie. Nie jest zatem aż takim młokosem, jak myślałem, tylko tak wygląda, wyrośnięty i chudy jak chłopacy, kiedy wyrosną w okresie dojrzewania, ale z bliska widać mu już zmarszczki wokół oczu i zauważyłem, że ma też pożółkłe zęby od palenia. Potem już wolałem go o nic nie pytać, i w sumie też nie było takiej potrzeby, bo po drugim kieliszku zaczął opowiadać sam z siebie, przede wszystkim takie ogólne opinie, że jak to obecnie, na obecnym etapie rozwoju sytuacji u nas wygląda, ale wcale niegłupie, kilka razy musiałem mu też przyznać rację. Na przykład że każdy jest raz pod wozem, a raz na wozie, i teraz to skrzydło partii, czy, jak on to mówił, klika, co zawiodła, musiała zwolnić pozycje i dostaną szansę ludzie, których wcześniej nie puścili do koryta. Dosłownie. I że ci muszą złapać okazję jak byka za rogi. To pasuje, jak tak nad tym myślę, też do mnie, bo gdyby nie było tylu wykluczonych i nie potrzebowaliby uzupełnić stanu kadr, to z moim pochodzeniem na pewno nie chcieliby mnie w partii i nie powierzyliby mi takiego odpowiedzialnego zadania, a Ondro być może też o tym myślał, bo tak przy tym na mnie spoglądał, że czy zrozumiałem. No, to się jeszcze okaże, jak potrafię złapać tego byka za rogi, być może niektórzy będą się dziwić, że jaki jest ze mnie ten, jak to się mówi, matador.

Mnie skądinąd jakieś trzy koniaki nie złamią, ale wydawało mi się, że Ondro pod koniec był już wcięty, to znaczy nie żeby się jakoś zataczał albo plótł mu się język, tylko że tak się rozgadał, jak o tym Vranie na przykład albo o naszym dyrektorze, takie poufne sprawy. Z drugiej strony, kiedy tak się nad tym zastanowię, być może ja też wydałem mu się sympatyczny. Kuzyn przecież, nie? Myślę, że jakby wyczuł, że pod wieloma względami jesteśmy do siebie podobni, aż takie pokrewieństwo między nami, że oboje jesteśmy z tego nowego rozdania, co teraz dostało okazję. Bo przecież po tym okresie kryzysowym na pewno też doszło do różnych zmian w służbie bezpieczeństwa, musiało odejść wielu z tych co się związali z dubczekowcami, i taki młody na pewno nie robi długo za tajniaka, to jest jasne. Nie mają łatwo chłopcy, wszystko upilnować, jeszcze też własny język za zębami, bo jak na to spojrzeć, to ta nasza rozmowa wcale nie musiała być pierwszą, Ondro mógł mieć przed południem już jedną albo dwie za sobą, no i parę koniaków tu, parę koniaków tam, człowiek nawet nie zauważy i już ma w czubie. Z takich, co są słabsi od strony fizycznej, z tych, jak to się mówi, podatnych mogą stać się po chwili alkoholicy, u nich możnaby to też uważać za chorobę zawodową. Przecież wiadomo, że milicjanci przechodzą wcześniej na emeryturę, no a tajni potem na pewno dwa razy szybciej, bo ci mają jeszcze cięższą służbę, bardziej odpowiedzialną, to nie jest łapanie na drodze kierowców, co przekroczyli prędkość albo strzelili sobie kielicha.

Ale z tym dyrektorem to będzie, jak to się mówi, twardy orzech do zgryzienia. Bo to przecież on mianował mnie na tą funkcję, przejawił mi takie zaufanie, i jak wspominał, takiego samego zaufania oczekuje też ode mnie. I w sumie też, da się powiedzieć, jest mi życzliwy, weźmy choćby tylko tę sprawę z autem albo jak poczęstował mnie koniakiem. Po prostu, powinienem, wypadałoby mu powiedzieć o tych rozmowach, przynajmniej zasugerować, że tajniacy mają go, nie chcę powiedzieć, że na celowniku, nie że służba bezpieczeństwa ma już na niego teczkę, o tym Ondro nic nie powiedział, ale zezują na niego jednym okiem, więc żeby uważał. Zwłaszcza teraz, kiedy będzie tym generalnym. Ale z drugiej strony, to też prawda, obiecałem, zobowiązałem się do zachowania tajemnicy, a gdyby ci, myślę Ondro i jego koledzy, dowiedzieli się, że nie trzymałem języka za zębami, to straciłbym zajęcie, już oni się o to postarają. Nie byłoby już ani rogów ani całego byka. Więc, jak to się mówi, i bądź tu mądry. No, już ja coś wymyślę. Z Editą nie, ona nie ma pojęcia o takich sprawach, ale szkoda, że nie mogę porozmawiać z V., to jest mądra kobieta i na pewno umiałaby poradzić.

Koniec końców z tym zaufaniem dyrektora też to jest takie, jak mówiliśmy w wojsku, zagmatwane. Że robił w komitecie centralnym, na przykład, i że stamtąd się go pozbyli z ostrzeżeniem partyjnym, to o tym nie padło ani słowa, a o Vranie też, że robił w instytucie historycznym i tak dalej, to musiałem to z niego wyciągać. Czyli wprawdzie zaufanie, ale stąd dotąd, i ja też nie muszę mu o wszystkim mówić. Chodzi tylko o to, żeby nie myślał że coś knuję przeciwko niemu za jego plecami, jak to się mówi. Że powiedzmy z Galambošem, jak mnie do tego podpuszczał, albo tym podobnie. Taki głupi to ja nie jestem, tym bardziej teraz, kiedy będzie generalnym, z większymi uprawnieniami i może też trochę mnie pociągnąć, nie myślę żeby zrobić zastępcą czy coś takiego, na to nawet nie mam szkoły, ale mógłbym mieć więcej do powiedzenia przy podejmowaniu decyzji, że co i jak. Bo w zakładzie to też jest tak podzielone jak w państwie, że partia i rząd. Na pozór wszystkie zarządzenia i decyzje podejmuje rząd, ale bez decyzji partii nawet se nie pierdnie. To ona tym wszystkim steruje z tyłu. U nas też są ludzie i nie mam tu na myśli akurat sekretarza organizacyjnej partyjnej, którym dyrektor ufa, więc dlaczego ja też nie mógłbym do nich należeć. Jest tu taka szansa, tak myślę. Przecież kiedy będziemy dyrekcją generalną z dyrektorem generalnym, to potem ja też będę właściwie takim referentem generalnym do specjalnych poruczeń. Tak jakby.

                                                                                                                                                                          przeł. Tomasz Grabiński

Příběh opravdického člověka

23. dubna

 

Toto bych sem ani neměl psát, vlastně, protože je to tajné, ale však co, i tento deník je tajný a nikdo ho nebude číst, na to už dám pozor. Snad Zdenek možná jednou, až bude velký, a tehdy už ta tajnost nebude důležitá, že bych o ní musel zachovávat mlčení. Jenže oni jsou tajní, tajná bezpečnost, tak ze všeho dělají tajnosti, úplně zbytečně, se mi zdá.

Teda, včera jsem byl na prvním setkání s bratrancem Ondrou. Na to, že je jako z Hlohovce, se v Bratislavě dost vyzná, vybral takové bistro nebo kavárničku, aby byla daleko od našeho podniku, až pod hlavním nádražím, Marína se jmenuje. Taky jsme se tam spolu mezi řečí napili, cvakli doslova podle něho, protože on objednával a taky to všecko zaplatil, prý na to mají fondy, každý tři koňaky jsme měli. Karpatské brendy, abych byl přesný. Taky se mi představil, prý Ondrášik, proto teda bratranec Ondra, od toho jména, určitě ani to není pravé, protože tajní mají i jména tajné, to vím ještě od otce, když měl s nimi kdysi opletačky, že kdyby vystupovali pod pravým jménem, asi by dlouho tajní nezůstali. Však to dá i zdravý selský rozum. Slovensko je malé, tady se každý s každým zná, hned by si známí a sousedé říkali, Ondrášik dělá tajného, to nevíš? A bylo by po tajnosti i po ptákách.

No ale o co šlo, je jasné, že kvůli mým modrým očím si Ondra se mnou rande nedal. Nejprve se jen tak jako že všeobecně vyptával, co je v podniku nového, ani jsem mu neuměl hned odpovědět, ale vzpomněl jsem si potom, co se říká, že pod nás mají zařadit dva nebo tři menší závody venku, v Martině, Rovném Poli a ani nevím kde, a že z našeho ředitelství zřídí generální ředitelství a taky ředitel už bude generální. To jsou, pravda, zatím jen řeči a Ondru to, zdá se, ani moc nezajímalo, on že myslel na toho nového zaměstnance, Vránu, jak se osvědčuje, jestli zapadl do kolektivu a tak. Co jsem mu měl na to říct? Říkám, ještě se u nás moc neohřál a je jasné, že to není školený fachman, ale snaží se a brzo se určitě zacvičí, no a pokud jde o kolektiv, je takový tichý, mnoho řečí nenadělá. Ondra jen tak pokyvoval hlavou, prý dobře, dobře, a potom se mě zeptal úplně jako tehdy Galamboš, prý jestli vím, kde dělal předtím. Tak jsem mu řekl, to jsem možná ani nemusel, ale nedalo mi to, abych to ucho jako zkušenější trochu nepoučil, že vím, že ho vyloučili ze strany, ale že je mu třeba dát šanci, aby poctivou prací napravil svoje chyby, a tak podobně. Ondra zase pokyvoval hlavou, jenže teď tak zleva doprava, jako že nevím, nevím, a že strana Vránovi svěřila důležitý úkol a postavila ho na významné místo, a on zklamal její důvěru. A prý jestli vím, že měl v tom historickém ústavu jednou tak velký plat jak já, štengroval mě, ale já se nedal, říkám, však teď ho má zase menší, a hned jsem mu i řekl, jak říkal ředitel, že jsme ho přijali se souhlasem obvodního výboru, že to je schválené shora. A on zase, že i na obvodním výboru jsou jen lidé a můžou se mýlit, i to se stává, a sledovat nějaké svoje boční zájmy, až mě dožral, říkám rovnou, a napadla mě dobrá odpověď, že já jako řadový člen nemůžu přece zpochybňovat rozhodnutí obvodního výboru strany, kam bychom došli. Na to už neřekl nic, myslím, že jsem mu tím zacpal hubu.

Ale nebylo to zase nějak ostré, ten náš rozhovor, celkem fajn jsme si potom pokecali. Dokonce jsem se mezi řečí od Ondry dozvěděl, na čem si ten Vrána vylámal zuby, prý byl odborníkem na dějiny strany, naší československé, studoval je a ve svých spisech potom stranu kritizoval za všelijaké kroky v minulosti, ale tak nesprávně, pravičácky. Že měl revizionistické názory, doslova. To jako že chtěl opravovat stranu. Až mi, když jsem si ho představil takového ztraceného v montérkách a s brýlemi na nose, přišlo Vrány líto, že se vzdělaný člověk a odborník nechal tak svést tím pražským jarem, tím dubčekovským zubatým sluníčkem, a řekl jsem Ondrovi, Vrána nemusel mít špatné úmysly a proč by se nemohly

v minulosti komunistické strany opravdu vyskytnout nějaké chyby, že však on sám říkal, že lidé se můžou mýlit, ne? A on že ano, lidé se můžou mýlit, ale strana není člověk, ta se nemýlí. Jak jsem byl v ajfru, skoro jsem mu odsekl, že kdo teda nadělal tu krizovou paseku a kdo vydal vyhlášení proti vstupu varšavských vojsk, když ne vedoucí síla společnosti, ale včas jsem se kousl do jazyka. Proti větru, však to známe, to nejde a nemá to ani smysl.

A řeknu rovnou, dobře jsem udělal, protože Ondra mi potom prozradil, ale fakt důvěrně, což jsem nevěděl a je to myslím dost důležité, že totiž i náš ředitel má nějaké fleky na bílé vestě. Že předtím dělal na ústředním výboru, na ideovém oddělení a měl na starosti právě oblast vědy, právě takové různé odborníky jako Vrána, no a že je v tom krizovém období neuhlídal. Že se mu to, jak se říká, vymklo z rukou, a tak ho po prověrkách s výstrahou poslali k nám ředitelovat. Je teď, dá se to tak říct, ve zkušební lhůtě. To mi už nedalo, abych se ho nezastal, říkám, že se osvědčil asi, když ho jdou udělat generálním ředitelem, tedy jako že povýšit, a Ondra že dobře, že to je v pořádku, jde jen o to, jak dlouho tím generálním zůstane. Že ani nevadí, když vzal do zaměstnání svého kamaráda Vránu, to ještě nemusí nic znamenat, ale kdyby například potichu v podniku skryl víc takových ztroskotanců, to by už u nás mohlo vzniknout úplné pravičácké hnízdo, doslova. Protože strana sice dává řediteli důvěru, ale taky i dohlíží, aby ji nezneužil. Prostě, je třeba ho mít na očích a dívat se mu na prsty, řekl doslova jako Galamboš, a že to je tak trochu i můj úkol. Překvapil mě, to říkám rovnou. Co jsem mu měl na to říct? Říkám, ze srandy, důvěřuj, ale prověřuj, to bylo přece Stalinovo heslo, a jak já můžu prověřovat svého nadřízeného, však se to nehodí a ani to nejde. A on na to úplně vážně, že i když dnes Stalina kritizujeme, ne všecky jeho myšlenky byly hloupé nebo pomýlené, a že po této stránce, teda politické, ředitel mým nadřízeným není, tak jaké obavy. Že však nemusím nic podnikat, žádné kroky, o tom se rozhodne na jiných místech, jen mít otevřené oči, a kdyby něco, včas informovat. To úplně stačí.

                                                                                                                                       překlad: Miroslav Zelinský

Príbeh ozajského človeka

 

23. apríla

 

Toto by som sem ani nemal písať, vlastne, lebo je to tajné, ale však aj tento denník je tajný a nik ho čítať nebude, na to už dám pozor. Iba Zdeno raz možno, keď bude veľký, a vtedy už tá tajnosť nebude dôležitá, že by som o nej musel zachovávať mlčanie. Lenže oni sú tajní, tajná bezpečnosť, tak zo všetkého robia tajnosti, aj celkom zbytočne, sa mi zdá.

Teda, včera som bol na prvom stretnutí s bratrancom Ondrom. Na to, že je z Hlohovca akože, sa v Bratislave dosť vyzná,vybral také bistro lebo kaviarničku, že aby bolo ďaleko od nášho podniku, až pod hlavnou stanicou, Marína sa volá. Aj sme si tam spolu medzi rečou vypili, cvakli doslova podľa neho, lebo on objednával a aj to všetko zaplatil, že však na to majú fondy, po tri koňaky sme mali. Karpatské brendy, aby som bol presný. Aj sa mi predstavil, že Ondrášik, preto teda bratranec Ondro, z toho mena, bárs aj isto nie je pravé, lebo tajní majú i mená tajné, to viem ešte od otca, keď mal s nimi kedysi poťahovačky, že keby vystupovali pod pravým menom, asi by dlho tajní nezostali. Však to dá aj zdravý sedliacky rozum. Slovensko je malé, tu sa každý s každým pozná, hneď by si známi a susedia hovorili, Ondrášik robí tajného, to nevieš? A bolo by po tajnosti aj po vtákoch.

No ale o čo išlo, lebo jasné, že kvôli mojim modrým očiam si Ondro so mnou rande nedal. Najprv sa len tak akože všeobecne vypytoval, že čo v podniku nové, ani som mu nevedel odpovedať hneď, ale som si spomenul potom, čo sa povráva, že pod nás majú zaradiť dva lebo tri menšie závody vonku, v Martine, Rovnom Poli a ani neviem kde, a že z nášho riaditeľstva spravia generálne riaditeľstvo a aj riaditeľ už bude generálny. To sú, pravda, len reči zatiaľ a Ondra to, zdá sa, ani veľmi nezaujímalo, on že myslel na toho nového zamestnanca, Vranu akože, jak sa osvedčuje, či zapadol do kolektívu a tak. Čo som mal na to povedať? Reku, ešte sa u nás veľmi nezohrial a je jasné, že to nie je školený fachman, ale sa snaží a čoskoro sa iste zacvičí, no a čo sa týka kolektívu, on je taký tichý, veľa vody nenamúti. Ondro len tak pokyvkával hlavou, že dobre, dobre, a potom sa ma opýtal celkom jak vtedy Galamboš, že či viem, kde robil predtým. Tak som mu povedal, to som snáď ani nemusel, ale nedalo mi, aby som ucháňa ako skúsenejší trochu nepoučil, že viem, že ho vylúčili zo strany, ale že mu treba dať šancu, aby poctivou prácou napravil svoje chyby, a tak podobne. Ondro zasa pokyvkával hlavou, lenže teraz tak z boku na bok akože neviem, neviem, a že strana Vranovi zverila dôležitú úlohu a postavila ho na významné miesto, a on sklamal jej dôveru. A že či viem, že mal v tom historickom ústave raz taký plat jak ja, ma tak štengroval, ale som sa nedal, reku však teraz ho má zasa menší, a som mu hneď aj povedal, jak vravel riaditeľ, že sme ho prijali so súhlasom obvodného výboru, že to je schválené zhora. A on zasa len, že aj na obvodnom výbore sú iba ľudia, môžu sa mýliť lebo, i to sa stáva, sledovať nejaké záujmy bočné svoje, až ma dožral, poviem rovno, a napadla mi dobrá odpoveď, že ja jak radový člen nemôžem predsa spochybňovať rozhodnutia obvodného výboru strany, kam by sme tak došli. Na to už nič nepovedal, som mu tým myslím zapchal hubu.

Ale nebolo to zasa nejaké že ostré, ten náš rozhovor, sme si celkom fajn pokecali potom. Aj som sa medzi rečou od Ondra dozvedel, že na čom si ten Vrana vylámal zuby, že on bol odborník na dejiny strany, našej československej, ich študoval a v svojich spisoch potom stranu kritizoval za všelijaké kroky v minulosti, ale tak nesprávne, pravičiarsky. Že mal revizionistické názory, doslova. Akože chcel opravovať stranu. Až mi, keď som si ho predstavil takého strateného v montérkach a s okuliarmi na nose, došlo Vranu ľúto, že sa vzdelaný človek a odborník nechal tak zmámiť tou jarou pražskou, tým dubčekovským zubatým slniečkom, a povedal som Ondrovi, reku, Vrana nemusel mať zlé úmysly a prečo by sa nemohli v minulosti komunistickej strany ozaj vyskytnúť nejaké chyby, že však on sám vravel, že ľudia sa môžu mýliť, nie? A on že áno, ľudia sa môžu mýliť, ale strana nie je človek, tá sa nemýli. Jak som bol vo švungu, skoro som mu odsekol, že kto teda narobil tú krízovú kucapacu a kto vydal vyhlásenie proti vstupu varšavských vojsk, keď nie vedúca sila spoločnosti, ale som si včas zahryzol do jazyka. Proti vetru, však to poznáme, sa nedá a nemá to ani zmysel.

A poviem rovno, dobre som urobil, lebo Ondro mi potom prezradil, ale fakt dôverne, čo som nevedel a je myslím dosť dôležité, že totiž aj náš riaditeľ má nejaké fľaky na bielej veste. Že predtým robil na ústrednom výbore, na ideovom oddelení a mal na starosti práve oblasť vedy, rozličných takých odborníkov jak Vrana, no a že ich v tom krízovom období neustrážil. Že sa mu to, jak sa vraví, vymklo z rúk, a tak ho po previerkach s výstrahou poslali k nám za riaditeľa. Je teraz, dá sa tak povedať, v skúšobnej lehote. To mi už nedalo, aby som sa ho nezastal, reku, ale sa osvedčil asi, keď ho idú spraviť generálnym riaditeľom, teda povýšiť akože, a Ondro že dobre, že to je v poriadku, ide len o to, jak dlho tým generálnym zostane. Že ani nevadí, keď zobral do zamestnania svojho kamaráta Vranu, to ešte nemusí nič znamenať, ale keby napríklad potichučky jedno za druhým v podniku skryl viacero takýchto stroskotancov, to by už u nás mohlo vzniknúť hotové pravičiarske hniezdo, doslova. Lebo strana síce dáva riaditeľovi dôveru, ale zato aj dozerá, aby ju nezneužil. Jednoducho, treba ho mať na očiach a pozerať sa mu na prsty, povedal doslova jak Galamboš, a že to je tak trochu aj moja úloha. Prekvapil ma, poviem rovno. Čo som mal na to povedať? Reku, som tak zašpásoval, dôverovať, ale preverovať, to bolo predsa Stalinovo heslo, a jak ja môžem preverovať svojho nadriadeného, však to sa nehodí a ani sa to nedá. A on na to celkom vážne, že aj keď dnes Stalina kritizujeme, nie všetky jeho myšlienky boli hlúpe lebo pomýlené, a že po tejto stránke, akože politickej, riaditeľ mojím nadriadeným nie je, tak aké obavy. Že však nemusím nič podnikať, nijaké kroky, o tom sa rozhodne na iných miestach, len mať otvorené oči a keby niečo, včas informovať. To úplne stačí.

 

 

 

 

 

 

Pavel Vilikovský